Wanneer ik familie en vrienden laat weten dat ik sinds kort ook als vertaler werk, krijg ik regelmatig reacties waaruit blijkt dat ze geen goed beeld hebben over wat een vertaler nu precies doet. Hoog tijd dus voor deze blogpost, waarmee ik enkele misvattingen over vertalen uit de wereld wil helpen.

“Vertaler? Ah, dan werk je zeker voor de rechtbank?” (1)

De meeste mensen in mijn omgeving associëren het woord “vertaler” meteen met “justitie”. Natuurlijk zijn er vertalers werkzaam bij justitie en worden er in het algemeen heel wat juridische teksten vertaald, zoals contracten en algemene voorwaarden. Ook buiten de juridische sector zijn echter heel wat vertalers actief, al zal u het niet altijd merken.
De handleiding van uw nieuwe printer, een meertalige website, een productcatalogus, een reisbrochure, … zijn enkele andere tekstsoorten waarmee vertalers hun brood verdienen. Misschien is ook de publireportage in het tijdschrift dat u onlangs doorbladerde, een vertaling. De kans is groot dat u er niks van hebt gemerkt, en da’s een goed teken: bij een vlotte vertaling lijkt het immers alsof de tekst oorspronkelijk in het Nederlands werd geschreven.

“Vertaler? Ah, dan werk je zeker voor de rechtbank?” (2)

Aan deze uitspraak ligt volgens mij nog een andere misvatting ten grondslag, namelijk dat vertalers ook tolken. Voor de duidelijkheid: een vertaler werkt met geschreven teksten, een tolk houdt zich bezig met mondelinge vertalingen. Een vertaler zou dus in principe de hele dag zwijgend achter zijn computer kunnen zitten, terwijl een tolk die de hele dag heeft gezwegen, die dag ook niets heeft verdiend.
Een vertaler kan niet zomaar tolken. Ik daag u uit het even te proberen: zoek een videofragment in een taal die u vrij goed passief beheerst (zonder ondertiteling!) en zet het mondeling om naar uw moedertaal. Het fragment pauzeren is valsspelen: in het echte leven zal de spreker de tolk ook geen tijd geven om na te denken. (Ik ga hier kort door de bocht; er bestaan immers verschillende manieren om te tolken. Hiermee wil ik aantonen hoe moeilijk het is om simultaan te tolken.) Ik durf er wat op te verwedden dat het u niet lukt. U kan niet zomaar naar de ene taal luisteren en een andere taal spreken, daar hebt u heel wat training voor nodig.
Ik houd me dus alleen bezig met geschreven teksten, al verwijs ik u voor tolkopdrachten graag door naar een collega.

“Oh, vertaal je dan boeken? Dat klinkt wel leuk!”

Literatuur vertalen, dat klinkt inderdaad leuk, toch voor wie graag leest. Hoewel ik een eersteklas boekenworm ben, vertaal ik geen boeken en denk ik niet dat mijn naam op korte termijn op een colofon zal verschijnen. Literatuur vertalen vraagt een specifieke aanpak en schrijfstijl, maar vooral: de juiste contacten. De meeste literaire teksten worden van oudsher in Nederland vertaald; Vlamingen die wel eens typisch Vlaamse woorden of uitdrukkingen durven te gebruiken, raken hier niet zo makkelijk binnen. Tenzij ze misschien al heel wat op hun palmares hebben staan én indien ze bereid zijn genoegen te nemen met een lagere verloning. Want zoals het wel vaker het geval is in de culturele sector, is er voor literaire vertalingen veelal geen groot budget beschikbaar. Dit betekent niet dat ik alleen maar naar het financiële aspect kijk, maar het is voor mij een extra factor om (voorlopig?) niet met literatuur aan de slag te gaan.

“Ik heb werk voor je: een tekst die naar het Frans moet worden vertaald. Dat doe jij toch, hé?”

Jammer maar helaas: ik vertaal alleen naar mijn moedertaal, het Nederlands. Dit geldt overigens voor het gros van de vertalers die ik ken. Het is niet omdat ik een mondje Frans, Engels en Russisch spreek, dat ik de finesses van deze talen voldoende beheers om ook in die talen te schrijven. Natuurlijk zijn er vertalers die ook naar een vreemde taal vertalen, maar dit zijn ofwel professionals met erg veel en specifieke ervaring, ofwel mensen met een anderstalige partner (overigens dé methode om uw talenkennis een boost te geven!) ofwel charlatans. Een vertaler die beweert dat hij alle soorten teksten kan vertalen, hiervoor amper tijd nodig heeft en een zacht prijsje hanteert, is sowieso te vermijden. Een professionele vertaler heeft zijn specialisatie, werkt aan een hoog tempo maar is geen machine en krijgt natuurlijk graag een fatsoenlijke verloning.

Natuurlijk zijn er nog andere misvattingen over vertalers en hun beroep. Want nu Google Translate zo goed werkt, zijn wij binnenkort toch allemaal werkloos? En zo’n hele dag achter een scherm zitten, da’s toch ongelofelijk saai?!
Deze en andere ideeën weerleg ik graag in een andere blogpost.
En u, wat denkt u trouwens over vertalers en hun beroep? Laat het me gerust weten in de reacties, ik vertel u graag of uw idee met de werkelijkheid overeenkomt.